Trong từ ngữ Phật học chúng ta thường hay nghe hoặc thường dùng từ ngữ Pháp. Vậy Pháp là cái chi? Dạ thưa – Cái chi chi cũng là Pháp!
Sau đây là phần giới thiệu sơ lược về ý nghĩa của từ ngữ Pháp để chúng ta có được khái niệm và hiểu được ý nghĩa trình bầy trong cuốn Sưu Tập Pháp II nầy, cũng như khi đọc những kinh sách mà chúng ta có duyên tìm hiểu.
Trong tiếng Pāli, Dhamma là Pháp.
Pháp được hiểu như là lời dạy của Đức Phật, được ghi lại trong Tạng Luật, Tạng Kinh, và Tạng Vô Tỷ Pháp, mà chúng ta gọi là Pháp Bảo.
Pháp được hiểu như là sự vận hành, sự quán chuyển của vạn hữu. Sự vận hành nầy bị chi phối, chịu ảnh hưởng hay bị tác động bởi ba yếu tố, đó là thời gian, không gian, và vị trí. Ví dụ như chúng ta trồng một cái cây, thì cái cây sẽ lớn dần, đơm hoa, kết trái khi nó được hội đủ điều kiện; hay cái cây ấy sẽ bị héo úa, rồi chết đi do bởi sự tác động ảnh hưởng bởi không gian, thời tiết, môi trường, hay vị trí của cái cây được trồng. Tất cả những sự vận hành, quán chuyển, nương nhờ tương quan với nhau như thế được hiểu đấy là Pháp. Trong trường hợp nầy thì Pháp ở đây được hiểu như là duyên, là những điều kiện, nhân tố tương quan với nhau. Nhân Quả cũng là Pháp; khi gieo trồng một nhân thì quả sẽ trổ do vận hành của thời gian, không gian và vị trí.
Pháp được hiểu là thực chất, bản chất thực, thực tính, hay đặc tính của vạn hữu, hay mọi hiện hữu. Pháp như thế được gọi là Pháp Thực Tính, hay Thực Tính Pháp. Pháp Thực Tính, hay Thực Tính Pháp thì không thay đổi. Ví như trong cuộc sống, chúng ta biết thực chất của muối là mặn, đặc tính của đường là ngọt, bản thể của nước là thể lỏng, và bị bốc hơi, hay bị đông đặt ở điều kiện nhất thiết. Ví dụ trong Pháp Xả Thí, thì Pháp Thực Tính của xả thí chân chánh là Pháp Thiện có nhân tố Vô Tham, Vô Sân, và Vô Si. Ở đây cũng nên ghi nhận là xả thí chân chánh chứ không phải xả thí để mong cầu danh lợi, mong cầu danh thơm tiếng tốt, hay mong cầu được tái sinh về Thiên Giới, hay thành Người giàu sang.
Pháp được hiểu như là bản tướng, đặc tướng, tướng trạng, hay bản thể thực của Pháp ấy, và Pháp như thế thì được gọi là Pháp Thực Tướng, hay Thực Tướng Pháp. Pháp Thực Tướng thì không thay đổi. Đức Phật dạy rằng Pháp Thực Tướng của vạn hữu là Vô Thường, Khổ Đau, và Vô Ngã; hay còn được gọi là Tam Tướng; hay Phổ Thông Tướng của mọi hiện hữu. Nếu nói Pháp Thực Tướng là không thay đổi, nhưng theo chúng ta biết thì vô thường là có sự thay đổi, và trạng thái khởi đầu của một hiện hữu khác với trạng thái tiếp theo, hay trạng thái sau cùng bởi do sự chi phối của thời gian, không gian, và vị trí. Vậy tại sao nói Vô Thường là một Pháp Thực Tướng và không thay đổi? Dạ xin thưa Vô Thường là có sự thay đổi nhưng chính cái bản chất thật của sự Vô Thường tự nó là không thay đổi.
Pháp thì có Pháp Học, Pháp Hành, và Pháp Thành. Pháp Thành là Pháp được thành tựu tùng thuận theo Pháp Học hay Pháp Hành.
Pháp thì có Pháp Thế Gian và Pháp Siêu Lý. Níp Bàn là một Pháp Siêu Thế! Tâm và những thành phần yếu tố phụ thuộc của Tâm cũng là Pháp Siêu Lý.
